Deze mensen kwamen in verzet tegen de slavernij

De Nieuws BV deelt de verhalen van de dappere mensen die in verzet kwamen tegen de slavernij.

Schrijfster Karin Amatmoekrim: 'Anton de Kom is de schrijver van een van de belangrijkste boeken in de Surinaamse literatuur: Wij Slaven van Suriname (1934). (...) in zijn oude geboortehuis heeft hij een klachtenbureau opgericht waar Javaanse contractarbeiders – en andere mensen die zich uitgebuit voelden – naartoe konden om hun klachten neer te leggen. Hij werd toen gearresteerd, omdat hij die klachten verzamelde. Vervolgens zijn de mensen die met hun klachten bij hem kwamen ontzettend boos geworden en zij hebben in een optocht zijn vrijlating geëist. Dat werd, door de Nederlanders, beschouwd als een opstand. Die gewelddadig is neergeslagen. Uiteindelijk is hij verbannen uit Suriname. (...) met het uitbreken van de oorlog heeft hij zich – ondanks dat hij door Nederland als staatsgevaarlijk werd beschouwd en verschrikkelijk onrechtvaardig behandeld is – alsnog aangesloten bij het verzet tegen de Duitsers, vanuit zijn morele overtuiging. Uiteindelijk is hij opgepakt door de Duitsers en gedeporteerd. Heel kort voor de bevrijding is hij overleden in een concentratiekamp.'

'Wij slaven van Suriname is het eerste boek dat de geschiedenis van Suriname vanuit het eigen perspectief vertelt. Dat is ongelofelijk belangrijk. Je moet beseffen dat de geschiedenis van Suriname tot dat moment altijd werd verteld vanuit het perspectief van de kolonisator. Hij heeft voor het eerst het perspectief gekanteld.'

Erfgoedprofessional Dyonna Benett: 'Tula is echt de trots, kracht en geschiedenis van Curaçao. Hij was de verzetsstrijder van de grootste slavenopstand van Curaçao. Hij werkte al jaren als tot slaaf gemaakte op plantage Kenepa. De tot slaaf gemaakten werden – naast het feit dat ze al niet werden gezien als mens – gedwongen om te wonen, werken en leven in vreselijke omstandigheden. Ze kregen bijvoorbeeld te weinig eten, en moesten steeds langer werken in de bloedhete zon; dat ging zelfs in tegen het slavenreglement. Die onvrede onder de tot slaaf gemaakten was gegroeid. Samen met Bastiaan Carpata, Louis Mercier, Pedro Wacao en andere tot slaaf gemaakten uit de omgeving begon hij bijeenkomsten te organiseren. Binnen een paar dagen had hij een klein leger gevormd dat bereid was te vechten voor hun vrijheid.'

'Op 17 augustus 1795 kwam Tula in opstand. De plantagehouders waren bang voor het massale verzet en sloegen op de vlucht. (...) door de overheid werden er legers ingezet. Na meerdere onderhandelingen en gevechten werd Tula na een maand opgepakt. Op 3 oktober 1795 werden hij en zijn mede-verzetsstrijders op gruwelijke wijze vermoord. De slavernij werd na de opstanden niet afgeschaft, maar de plantagehouders kregen van de Nederlandse overheid de opdracht de tot slaaf gemaakten voortaan beter te behandelen.'

Mode-activist Janice Deul: 'Ma Pansa is een achttiende-eeuwse voormalig tot slaaf gemaakte vrouw die ontsnapte naar de binnenlanden van Suriname – en die beschouwd wordt als oermoeder van heel veel Saramaccaanse Marrons.'

'Zij vlocht rijstzaden, en andere zaden, in haar haar. En zo was ze in staat ervoor te zorgen dat de mensen die in de binnenlanden woonden in voedsel werden voorzien. In de binnenlanden groeide gewoon niet zo heel veel. Maar doordat zij die zaden op die manier meebracht werd het dagelijkse menu uitgebreid.'

'Zoals gebruikelijk is in Afrikaanse culturen haar nooit zomaar haar. Haar is leven en in dit specifieke geval ook overleven. Haar werd ook gebruikt, van oudsher, om boodschappen mee te communiceren. En het werd ten tijde van de slavernij en het kolonialisme ook gebruikt om bepaalde vluchtroutes in aan te geven.'

Britt-Marie van der Drift, docent erfgoed en educator slavernijverleden: 'Queen Nanny was de leider van de Marrons in Jamaica. Marrons zijn tot slaaf gemaakte mensen die zichzelf hebben weten te bevrijden en veelal in bosrijke gebieden een nieuw bestaan konden opbouwen, terwijl ze gezocht werden door koloniale machten.'

'Queen Nanny was een spirituele vrouw en ze was heel goed in vechten en guerrillatactieken. Er wordt gezegd dat de Marrons van Jamaica de uitvinders zijn van de guerrilla-oorlogsvoering. Ze maakten veel gebruik van camouflage. Ook waren ze heel goed in communiceren op afstand. Daarvoor gebruikten ze een koehoorn (ook wel abeng genoemd) – daardoor konden ze boodschappen communiceren en elkaar waarschuwen voor naderende troepen. Dat kon over kilometers afstand.'

'Ze waren een doorn in het oog voor de Britten. Op Jamaica zijn twee grote Marron-oorlogen geweest. Na een oorlog, in een bepaald gebied waarvan Queen Nanny de aanvoerder was, is een vredesverdrag getekend.'

Tom van der Molen, conservator van het Amsterdam Museum: 'Jan Houthakker leefde in de negentiende eeuw in Suriname. Hij werd daar geboren in slavernij; in 1838 werd hij vrijgekocht – door drie andere mensen waarvan er twee ook in slavernij waren geboren. Dat heeft hij vervolgens zelf ook gedaan. Hij heeft in totaal 129 tot slaaf gemaakten vrijgekocht tussen 1849 en 1863, met om te beginnen zijn eigen vrouw en dochter.'

'Het geld werd, naar vermoeden, door de vrijgekochte gemeenschap bij elkaar gespaard. We denken dat ze steeds baantjes hadden, en dat ze geld spaarden om anderen vrij te kopen.'

Schrijfster Tessa Leuwsha: 'Boni had een hele beruchte en beroemde reputatie in de achttiende eeuw in Suriname. Hij was een Marron, verzetsleider. Hij werd gevreesd door het gouvernement, door de koloniale machthebbers. Onder de slavenbevolking was hij een absolute held.'

'Hij is rond 1730 geboren, in Suriname, als zoon van een tot slaaf gemaakte vrouw en een plantagehouder. Die vrouw zou door de plantagehouder zijn verstoten, naar het oerwoud zijn gevlucht, en daar in een Marron-kamp is Boni ter wereld gekomen. Hij heeft daar een leger van Marrons gevormd. Daarmee heeft hij zo'n dertig jaar strijd gevoerd tegen de machthebbers. Ze overvielen plantages om voedsel en wapens te stelen. Met de weinige wapens die ze hadden wisten ze heel listig om te gaan en ze wisten gebruik te maken van het landschap (...) de Europese soldaten die steeds meer naar de koloniën werden gestuurd om dit tegen te gaan, stonden machteloos.'

'De geschiedschrijving van Suriname is natuurlijk altijd gebeurd vanuit Europees perspectief. Daarin werd Boni natuurlijk vooral afgeschilderd als een rebel, als een opstandeling. Zo is hij ook lang de geschiedenis in gegaan. Het heeft lang geduurd voordat in Suriname een kentering kwam om eigen helden, die voorheen als rebellen werden gezien, op een voetstuk te plaatsen. Dat proces is nog steeds gaande.'

Mode-activist en creative director Janice Deul: 'Virginia Dementricia staat erom bekend dat zij keer op keer trachtte te ontvluchten, probeerde te ontkomen aan haar bestaan, aan de onmenselijkheid van het slavernijsysteem, door weg te lopen. Elke keer werd ze weer gepakt en teruggestuurd naar dat leven dat ze verafschuwde. Ze werd mishandeld, geslagen met een zweep, ze werd gearresteerd. Keer op keer heeft men geprobeerd haar geest en verzet te breken. Maar dat is nooit iemand gelukt.'

'Wat ik helemaal fantastisch aan haar vind is dat ze gewoon de kleding van haar meesteres – zoals dat toen werd genoemd – "leende". Die trok zij aan, ook de schoenen – iets wat tot slaaf gemaakten verboden was – en ze ging daarmee de straat op. Als ultiem bewijs van protest en provocatie, maar ook als een uiting van selflove en selfempowerment.'